Tính cách và tâm trạng nhân vật trong tập truyện ký TÌNH ĐỜI TÌNH YÊU của Lê Quang Lâm

       
       Trần Đạt

         Tập truyện ký "Tình đời - Tình yêu" của Lê Quang Lâm là tập hợp nhiều câu chuyện kể về những con người bình dị mà có ứng xử cao cả trong đời sống sinh hoạt và lao động thường nhật, thông qua mỗi số phận, mỗi nét phác thảo, tác giả đã dựng nên qua hệ thống tác phẩm của mình hình hài bức tranh đa sắc về tâm hồn Việt Nam trong những năm tháng gian khó của đất nước vừa trải qua chiến tranh.

         Bằng cảm quan tinh tế riêng có của một cựu chiến binh, kết hợp với lối thuật tả chi tiết đã gợi ra trước mắt bạn đọc những tính cách nhân vật vừa sống động, vừa giàu tính nhân bản, cùng những mẫu tâm trạng giàu chất điển hình phù hợp từng cốt truyện và bối cảnh phát tích của câu chuyện. Nhờ đó, người đọc không chỉ cảm nhận được sự sâu sắc, chân thực trong cách thể hiện mà còn thấy được ý nghĩa nhân văn sâu sắc của từng câu chuyện, từng tác phẩm mà tác giả đã dồn biết bao tâm huyết để viết ra cho đời.

          Trong tập truyện kí "Tình đời - Tình yêu", tính cách nhân vật chính được tác giả xây dựng theo phong cách tả thực, đa dạng về góc chiếu và tầm quan sát, tạo cho hình tượng nhân vật chân thực và giàu ý nghĩa biểu trưng. Những nhân vật xuất hiện trong tập truyện kí này, không những đại diện cho phẩm chất cao đẹp của người Việt Nam mà còn phản ánh tình hình xã hội đầy biến động phức tạp trong thời kỳ chiến tranh và xây dựng đất nước.,. Từ đó đề cao lòng nhân ái và sự trắc ẩn, như tác giả đã thể hiện thành công qua nhân vật Đại đội trưởng Tuyên, là một hình mẫu tiêu biểu cho người lính chiến. Khi trời mưa lớn kéo dài, anh không chỉ quan tâm đến sự an toàn của đồng đội mà còn trăn trở về tình hình của người dân làng Khối. Nhân vật đã biểu lộ tính cách của bản thân qua đoạn bạch thoại: "Mình phải đi kiểm tra xem anh em các trung đội ngủ thế nào, trực ban và vọng gác có khó khăn gì không? Không hiểu dân làng ở đây khắc phục lũ lụt thế nào? Việc này phải họp ngay ban chỉ huy để thống nhất cách tìm hiểu, nếu cần phải giúp đỡ dân”. Tính tư tưởng từ lời nói và hành động này thể hiện một tấm lòng chân ái, tinh thần trách nhiệm cao cả của người lính không chỉ với đồng đội mà còn cả với người dân trong những tình huống cam go nhất.

          Sự đối chọi các mẫu tư tưởng, giữa chính và tà, giữa công quyền và tư lợi, luôn là đề tài hấp dẫn người viết lột tả được bản chất người trong mọi hành vi ứng xử giao tiếp. Theo nguyên lý vận động tư tưởng đó, tác giả đã rất chú trọng khai thác tinh thần dũng cảm, sẵn sàng hy sinh trong cuộc đấu tranh, như câu chuyện về Tiểu đội trưởng Thông, nhân vật này đã đối mặt với quyết định khó khăn trước khi lên đường nhận nhiệm vụ đặc biệt. Dù hiểu rõ rằng nơi chiến trường ác nghiệt“mũi tên hòn đạn không tránh ai” nhưng người lính vẫn sẵn sàng bước vào chiến trường vì lý tưởng cao đẹp. Điều đó thể hiện qua bức thư anh để lại cho người yêu, trong đó anh viết: "Anh được đơn vị cử đi công tác đặc biệt “bí mật”, không hẹn ngày về. Hãy chờ anh. Mọi việc ở nhà tùy em lo liệu".

          Qua lời thư, bạn đọc có thể thấy được lòng trung thành với Tổ quốc và trách nhiệm cá nhân của Thông đối với những người anh yêu thương cùng tinh thần dũng cảm, sẵn sàng hy sinh cho cuộc chiến tranh.

Bên cạnh những phẩm chất nghiêm túc, tác giả cũng khéo léo khắc họa nét hài hước trong tính cách nhân vật. Chẳng hạn, trong câu chuyện Thông và Hoạt đi lội nước về làng Khối, Hoạt nói đùa: "Cậu cao một mét tám, còn tớ chỉ một mét sáu mươi hai, nên trường hợp lội nước sâu thế này cậu đi trước là đúng rồi!", sự dí dỏm này giúp làm dịu bớt không khí căng thẳng trong hoàn cảnh khó khăn mà hai người lính sắp sửa đối mặt. Qua đó cũng thấy tâm trạng của nhân vật được Lê Quang Lâm xây dựng tinh tế, thông qua ngôn ngữ, cảnh vật và hoàn cảnh, khiến người đọc không chỉ hiểu mà còn cảm nhận sâu sắc sự rung động nội tâm.

         Sự tinh tế trong bút pháp miêu tả nội tâm qua suy nghĩ và hành động của nhân vật là điểm mạnh của cây viết có nghề. Trong truyện "Tình đời - Tình yêu", tâm trạng của Thông khi chuẩn bị lên đường nhận nhiệm vụ đặc biệt được tác giả dụng tâm miêu tả chi tiết. Khi nhân vật trăn trở về việc thông báo với gia đình, người yêu, là khi bạn đọc đã thấy sự đấu tranh nội tâm của nhân vật được thể hiện đang diễn ra quyết liệt nhất: "Nếu lặng lẽ mà đi, Ích sẽ đánh giá mình là người không đứng đắn. Nếu viết thư, viết thế nào để vừa giữ được tình cảm, vừa bảo đảm bí mật?"… Những suy nghĩ này khắc họa rõ nỗi lo âu và trách nhiệm nặng nề mà người lính trẻ phải gánh vác.

          Thành công của một tác phẩm còn nằm ở thuật sử dụng bối cảnh để tăng chiều sâu cảm xúc cho nhân vật. Cảnh chia tay giữa Thông và người yêu, Ích, diễn ra trong không khí trầm buồn của buổi chiều mưa. Cánh cửa buồng khép lại, đánh dấu khoảnh khắc riêng tư nhưng cũng đầy chia ly. Hình ảnh Ích khóc sau khi nhận thư từ Thông được tác giả miêu tả: "Tiếng khóc như tỏ nỗi nhớ nhung, như để thể hiện một tình yêu. Tiếng khóc nho nhỏ hòa với dòng nước mắt chảy dài, như tự nhủ với lòng: “Anh Thông ơi, hãy tin ở em”", bối cảnh mưa phùn lạnh lẽo cùng tiếng khóc của Ích càng làm nổi bật nỗi cô đơn và lòng chung thủy trong sâu thẳm tâm tính nhân vật này.

         Giọng văn pha trộn điểm xuyết chút tếu táo dân dã qua việc đan xen các chi tiết hài hước gây xúc động, cũng làm nên những dấu ấn, ấn tượng đậm đà, khơi dậy lòng trắc ẩn nơi bạn đọc, ở một vài văn cảnh, cho thấy tác giả đã khéo léo sử dụng thủ pháp này để cân bằng cảm xúc cho chuyện bằng cách thêm vào các chi tiết vui nhộn. Như trong lúc căng thẳng của cảnh lội nước đang diễn ra, Thông và Hoạt vẫn trêu đùa nhau, khiến câu chuyện trở nên nhẹ nhàng hơn.

          Tập truyện ký "Tình đời - Tình yêu" của Lê Quang Lâm là một tác phẩm có giá trị nghệ thuật văn chương và tình nhân ái cao cả. Tính cách tuyến nhân vật chính không chỉ phản ánh phẩm chất cao đẹp của người Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh mà còn đem lại sự gần gũi đời thường qua sự dí dỏm, hài hước, đưa thế giới nhân vật tiếp cận và hội nhập vào đời thường dễ dàng hơn. Phương cách tác giả xây dựng tâm trạng nhân vật sâu sắc, giàu cảm xúc, đã làm cho mỗi câu chuyện trở nên sống động và chạm đến trái tim người đọc, như lời khẳng định đây thực sự là một tác phẩm đáng đọc, giúp ta hiểu thêm về ý nghĩa của tình đời, tình yêu trong những năm tháng khốc liệt nhưng thấm đẫm tình yêu thương bác ái.

   T. Đ