Ngược dòng lịch sử

      Nói đến Đường Lâm ( huện Ba Vì), bất kỳ ai cũng mong muốn về miền đất hai Vua: Phùng Hưng và Ngô Quyền, nơi có đền thờ sứ thần Giang Văn Minh, ngôi đình Mông Phụ nổi tiếng, nơi có ngôi chùa Mía cổ kính với các bức tượng Phật, tượng bà Chúa Mía được tạc bằng đất sét trộn giấy dó. Nơi đây còn có biết bao danh nhân như Phan Kế Toại, rồi Phan Kế An, Phan Kế Bính và nhà khảo cổ học Hà Kỉnh…

Về Đường Lâm, sau khi đi thăm những lăng tẩm, đền đài, đình miếu, qua những con đường đất đỏ au, rặng duối buộc voi của Tiền Ngô Vương và các giếng cổ ven đường, cùng hàng trăm ngôi nhà cổ có niên đại khoảng trên trăm năm đến  ba bốn trăm năm- một đặc sản hiếm nơi nào có được; chúng tôi ghé thăm làng Cam Thịnh ngoài đê sông Hồng- nơi có ngôi đình cổ, mà theo lời vị thủ từ : Thành hoàng làng được thờ taị đây là Đức Bà Man Thiện, mẹ của Hai Bà Trưng . Châu Phong xưa thời đầu Công nguyên là một châu cổ, đất đai bao gồm cả hai bên tả hữu sông Hồng, sau này là phần lớn đất Đoài trấn và sau nữa thành ba tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Yên và Sơn Tây. Vượt đường đê Hữu Hồng trở về trung tâm xã, chúng tôi còn  được tham quan một quả đồi um tùm cây xanh vây quanh, thâm nghiêm và huyền bí, nơi có một lăng mộ cổ - Đất an nghỉ từ ngàn xưa của Đức Bà Man Thiện. Tất cả những chứng tích lịch sử này khẳng định:  Đường Lâm là quê hương của Hai Bà Trưng.

Liên quan đến câu chuyện của Hai Bà, chúng tôi muốn nói đến Đình Mỹ Giang (thuộc xã Tam Hiệp, huyện Phúc Thọ) - một ngôi đình có kiến trúc không giống các ngôi đình Bắc Bộ, mà lại giống ngôi đình vùng Nghệ An. 

Theo Ngọc phả lưu lại trong đình, vị Thành hoàng được dân làng thờ cúng từ thượng cổ tới nay, là vợ chồng ngài Vũ Năng Tiến (thầy dạy học và sau là Hộ Tướng Công của Hai Bà Trưng). Ngài Vũ Năng Tiến là con của Tổ phụ Vũ Năng Tế, người Châu Hoan (Nghệ An ngày nay). Ông bà Vũ Năng Tiến ra đất Phong Châu dạy học, nên học trò của ngài rải rác khắp nơi trong toàn châu. Vào năm 40 sau Công Nguyên, theo nhiều nguồn sử liệu truyền lại, Thái thú Tô Định nhà Hán, vì ganh ghét đã giết Thi Sách (chồng của Trưng Trắc). Vì “nợ nước thù nhà”, Bà đã cùng em là Trưng Nhị dựng cờ khởi nghĩa. Ba quân khi ấy, phần nhiều là học trò của thầy, nhờ đó Hai Bà Trưng đã giết được Tô Định và lập nên nền Độc Lập trên một cõi riêng. Lực lượng của Hai Bà lớn mạnh lên sau 3 năm. Đến năm 42, Mã Viện (tên chỉ huy của nhà Hán) kéo binh hùng tướng mạnh sang trả thù cho Tô Định và đã chiếm lại phần lớn lãnh thổ do Hai Bà thống lĩnh. Hắn cậy quân đông, tổ chức tốt với đầy đủ trang bị vũ khí, đồng thời lại dùng thủ đoạn đê hèn, nên đã khiến Hai Bà không thể đương đầu nổi. Cùng đường, Hai Bà đã nhảy xuống dòng sông Hát tuẫn tiết. Nhận được tin dữ, Đức Bà Man Thiện đã cùng chiến thuyền rời Cam Thịnh xuống ứng cứu cho con. Nhưng thế giặc quá mạnh, giữa đường Đức Bà đành quay thuyền trở lại quê nhà Cam Thịnh và tử tiết tại đây. Còn, thầy Đỗ Năng Tiến và phu nhân trở về Mỹ Giang cùng một số quân lính còn lại. Ngài đã tổ chức bữa khao quân chia tay, khuyên họ hãy trở về quê nhà cày cấy, canh nông và chờ thời cơ báo thù. Ngay sau đêm đó, Ông Bà “đã hoá” tại mảnh đất Mỹ Giang. Sau này, nhân dân nơi đây tưởng nhớ đến công trạng của Ngài, đã tôn kính lập đền thờ Thầy đồ Đỗ Năng Tiến và tôn vinh ông là Thành hoàng làng. Nhiều triều đại sau đều phong hiệu “Tối Linh Thượng Đẳng Thần”.

Để tưởng nhớ và bày tỏ sự tôn kính Hai Bà, bên dòng sông Hát - nơi Hai Bà trẫm mình (nay thuộc xã Hát Môn, huyện PhúcThọ), từ ngàn xưa, nhân dân nơi đây đã lập đền thờ Hai Bà.

  Hội làng. Ảnh ST

Đền thờ Đức bà Man Thiện, đền Hai Bà Trưng và đình Mỹ Giang đều là những công trình quan trọng, được Nhà Nước xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, hàng năm thường tổ chức lễ hội kỷ niệm trang nghiêm và hoành tráng.

Từ những chứng cứ lịch sử trên, chúng tôi thêm tưởng nhớ  các vị anh hùng dân tộc, cùng lịch sử suốt mấy nghìn năm chống giặc bá quyền xâm lăng, mà cha ông cũng như các thế hệ con cháu hôm nay đã từng chiến đấu hy sinh để giữ vững cương thổ thân yêu của mình; nhắc nhở chúng ta nêu cao ý chí, cảnh giác với các thủ đoạn của mọi kẻ thù luôn dã tâm xâm lược nước ta.