VÀI SUY NGHĨ VỀ THƠ CHO TRẺ EM

             
Mỵ Duy Thọ

     Tôi nguyên là giáo viên chuyên Toán của trường Lam Sơn - Thanh Hóa nhưng rất yêu thích thơ. Về thơ cho Trẻ em (Thơ cho Mầm non Mẫu giáo và thơ cho Thiếu Nhi), tôi đã để thời gian khá dài tìm hiểu kỹ xem mọi người đã làm thơ cho Trẻ em như thế nào. Tôi thấy phần lớn là người ta nghiêng về thơ cho Mầm non Mẫu giáo (lứa tuổi 1 đến 5 tuổi). Yêu cái ngộ nghĩnh ngây thơ chưa biết suy ngẫm gì. Và quan tâm chưa đúng mức thơ cho Thiếu Nhi (lứa 6 đến 15 tuổi) nhất là tuổi Thiếu niên lớn ở Trung học cơ sở càng ít được để ý, cái tuổi đang bùng nổ rất nhiều suy nghĩ riêng tư và về thế giới quanh mình. Tôi cũng đã có 6 tập thơ Thiếu Nhi (Tôi không có thơ cho Mầm non Mẫu giáo): “Trăng sáng tuổi thơ”, “Em yêu bầu trời xanh”, “Tiếng mẹ đẻ của em”, “Diều và Gió”, “Ba truyện thơ Thiếu Nhi” và “101 Bài thơ đố giải tuổi Thiếu Nhi”. Nhưng trong lòng vẫn thấy băn khoăn một vài điều muốn nói.       

Trước hết ta cần xem Thiếu Nhi là tuổi nào. Theo trong Điều lệ Đội, Điều lệ Đoàn và một số tài liệu khác có ghi: 6 - 10 tuổi gọi là tuổi Nhi đồng. Từ 11 đến hết 15 tuổi gọi là tuổi Thiếu niên. Như vậy Thiếu Nhi (Thiếu niên và Nhi đồng) là từ 6 đến hết 15 tuổi. Còn trước đó là tuổi Nhà trẻ và tuổi Mầm non Mẫu giáo. Tuy sự phân chia này là tương đối, nhưng cũng cho ta hình dung được những giai đoạn nhận thức và tâm lý của các thời kỳ phát triển của các em nhỏ.

Thơ Thiếu Nhi là thơ viết cho Thiếu Nhi, viết về Thiếu Nhi. Đó là những tác phẩm thơ do các em viết hoặc do người lớn viết cho các em. Thơ Thiếu Nhi phải có nội dung, nghệ thuật gần gũi, quen thuộc với vốn trải nghiệm của trẻ, được các em thích thú, say mê và có tác dụng giáo dục hoàn thiện đạo đức, tâm hồn cho trẻ. Thơ Thiếu nhi định hướng viết cho lứa tuổi từ 6,7 tuổi đến hết 14, 15 tuổi.

Tuổi còn nhỏ trên nôi các cháu chỉ được ngậm thơ qua lời ru của mẹ của bà của cô với những câu đồng giao hay các vần thơ dân gian. Ở tuổi Mẫu giáo hầu như các em mới đang tập đánh vần tập đọc, trải nghiệm trong cuộc sống chỉ mới đang bắt đầu được hình thành. Các em chưa thể tự đọc để hiểu một bài thơ. Phần lớn là bố mẹ, cô giáo đọc cho bé nghe đi, nghe lại nhiều lần, cho bé đánh vần tập đọc và sau cùng là học thuộc lòng để phần nào ý thơ thấm vào tâm hồn các cháu. Thơ cho Mẫu giáo thường phải ngắn, dễ thuộc, hình ảnh ngộ nghĩnh và chưa thể có tư duy gì rõ nét. 

Nhi đồng, nhất là Thiếu niên, các em đã tự đọc được và mức độ khác nhau hiểu ý nghĩa của bài thơ. Các em bắt đầu có những nghĩ suy độc lập.

Vì thế đem gộp thơ cho Mầm non Mẫu giáo vào thơ Thiếu nhi là không hợp lý. Nhiều người còn lấy thơ Mầm non Mẫu giáo làm định hướng cho thơ Thiếu Nhi nên sinh ra suy nghĩ: Cứ phải ngộ nghĩnh, ngô nghê, cứ phải ngắn, dễ thuộc mới là Thơ Thiếu Nhi thì lại càng vấp sai lầm lớn hơn.

Tôi gần các cháu 9, 10 tuổi. Rất ngạc nhiên khi thấy các cháu đọc say sưa và còn đọc đi đọc lại cả 7 tập truyện dài HarryPotter, mỗi tập dày một vài đốt ngón tay không hề có một hình ảnh nào. Sao lại bảo rằng viết cho Thiếu Nhi phải ngắn thôi, dài các em không đọc được. Vấn đề ở chỗ có cái gì hấp dẫn các em không chứ không phải dài hay ngắn. Các em Thiếu nhi cần đọc hiểu chứ không phải bài nào cũng học thuộc lòng như dưới lớp Mầm non Mẫu giáo. Vậy cần phải phân biệt, tách hẳn thơ cho Thiếu Nhi và thơ cho Mầm non Mẫu giáo.

Ai làm thơ Thiếu Nhi? Ngày xưa, thời của Trần Đăng Khoa thì các em nhỏ làm thơ nhiều và thơ hay. Các em nói chính về các em nên thơ rất Thiếu Nhi không lẫn với thơ Mầm non Mẫu giáo. Bây giờ có nhiều kênh vui chơi giải trí khác, nên ít em làm thơ mà phần đa là người lớn làm thơ về Thiếu Nhi. Tuy vậy, ở thời người người làm thơ, ra ngõ gặp nhà thơ như hiện nay, nhưng người làm thơ cho Thiếu Nhi cũng rất ít.

Thơ cho Mầm non Mẫu giáo thì toàn người lớn làm vì các em chưa có thể làm được, nên vấp nhiều tưởng tượng chủ quan khi đóng vai làm chủ thể trẻ thơ.

Ai đọc thơ Thiếu Nhi? Tất nhiên ta mong là các em đọc. Nhưng người lớn đọc nhiều rồi hướng dẫn cho các em đọc trong những ngày hè nghỉ học chứ ít khi tự các em tìm đến thơ. Ở trường phần đông các em chỉ được hướng dẫn đọc các bài thơ chọn đưa vào sách giáo khoa qua lăng kính chủ quan của những người soạn sách giáo khoa mà thôi. Các em cũng không có điều kiện hay vị thế để bình luận, khen, chê thơ mà có chăng là người lớn bình nên vẫn mang tính chủ quan áp đặt. Giá như có một không gian mạng riêng của các em. Ở đây luôn trải thơ viết về Thiếu Nhi để các em đọc và có thể bấm thích, không thích hoặc nêu ý kiến của mình cho ta hiểu được các em hơn.

Ta cũng còn phải có suy nghĩ rằng thơ Thiếu Nhi bây giờ cần khác thơ Thiếu Nhi ngày xưa. Do xã hội phát triển vượt bậc, đời sống người dân nâng cao, nên khác hẳn với ngày xưa, các em được tiếp xúc với rất nhiều cái mới hiện đại như: Điện thoại di động, smart phone, truyền hình thông minh, học online, các trò chơi điện tử, phim ảnh, sách nói...vv. Nhiều khi các em còn thao tác nhanh hơn cả người lớn. Tất nhiên thơ ta vẫn phải luôn gắn bó các em với thiên nhiên cây cỏ, hoa lá, chim muông, nhưng cũng phải đề cập đến những sinh hoạt thường ngày đó của các em với mong gần gũi các em được. Thơ Thiếu Nhi còn theo đuổi các em đến tận tuổi 14, 15, cái tuổi mà hiện nay các em đã nảy nở tình cảm nam nữ. Thơ ta phải biết hướng các em vào những mối tình thuần khiết trong sáng để lại những kỷ niệm đẹp mãi trong đời.

Tất cả những suy nghĩ riêng của tôi trên đây chỉ muốn toát lên một ý rằng: Thơ Thiếu nhi là thơ cho lứa tuổi từ 6 đến 15 tuổi, một khoảng thời gian khá rộng. Ta phải quan tâm cả tuổi đầu cấp 1 (Tiểu học cơ sở) và tận cuối cấp 2 (Trung học cơ sở) trước khi các em sắp lên thanh niên. Điều quan trọng muốn nói là không nên coi thơ cho các lớp Mầm non Mẫu giáo (1 đến 5 tuổi) là Thơ Thiếu Nhi. Như thế sẽ khập khiễng không hợp lý: Một tuổi chưa tự đọc được và suy nghĩ còn dựa theo suy nghĩ của người lớn. Một tuổi đã tự đọc được và bắt đầu có những suy nghĩ độc lập. Kiêng nữa là lấy Thơ cho Mầm non Mẫu giáo để định hướng cho Thơ Thiếu Nhi thì càng sai lầm.

Cần hiểu mảng Thơ cho trẻ em có 2 lớp: Thơ cho Mầm non Mẫu giáo và Thơ cho Thiếu niên Nhi đồng và cần tách riêng.

Trên đây là vài ý kiến riêng đề xuất cho cách suy nghĩ về thơ cho Mầm non Mẫu giáo và thơ Thiếu Nhi hiện nay.

Sau đây là một số bài thơ sáng tác của tôi về Thiếu nhi trong những tập thơ tôi đã viết. Bệnh nghề nghiệp với tính sư phạm nên tôi luôn muốn đưa tính giáo dục vào thơ Thiếu Nhi, nhưng nó phải đến với các em một cách rất nhẹ nhàng tự nhiên, thường là ở câu cuối cùng.

 

 

Thơ Mỵ Duy Thọ

 

Về bè bạn


DIỀU VÀ GIÓ

Đồng quê chiều lộng gió
Em thả cánh diều bay
Cái đuôi lên vẫy vẫy
Bóng in nền trời mây

Diều mấy anh lớn tuổi
Nghe vi vu bờ đê
Như một vành trăng khuyết
Đang trôi giữa chiều hè

Cả lũ sáng đi học
Cánh diều nằm ngẩn ngơ
Gió tìm về tận ngõ
Cứ vừa bay vừa chờ

Diều được ăn no gió
Dây căng như dây đàn
Gió gặp Diều gặp bạn
Cùng liệng dọc liệng ngang

Đêm Diều nằm nhớ Gió
Gió nhớ Diều lang thang
Em nằm mơ dây kéo
Diều bay trên đồng làng. LỢN CON THIẾU BẠN
 
Mẹ mua một con lợn
Trông đen nhỏ thon thon
Như một quả dưa hấu
Miệng ăn bụng béo tròn

Nhưng sau bỗng nó chán
Máng cám luôn thừa ra
Chóp chép tí cho qua
Rồi nằm dài thườn thượt

Mẹ thấy buồn, thấy nản
Thay đổi món không xong
Hôm mẹ đi chợ Vòng
Mua thêm một con nữa

Bỗng mỗi khi đến bữa
Nhảy ra máng tranh nhau
Vừa ăn vừa húc đầu
Tí thôi máng nhẵn nhụi

Mẹ được nở nụ cười
Thiếu bầu bạn đó thôi
Mọi thứ giống con người
Sống luôn cần có bạn. Về học tập


TRĂNG CHỜ NHÉ

Trong phòng, em say học
Trăng cắt cỏ vườn ngoài
Lưỡi liềm trăng lấp ló
Như là rủ rê ai

Trăng ơi. Chờ tí nhé
Tao đang bài toán hình
Diện tích vành trăng khuyết
Tính rất là thông minh

Bài văn nữa dài đấy
Trăng chờ tí được không
Tao tả trăng ngủ dậy
Nhớ tiếng trống cà rùng

Xong bài ra mở cửa
Trăng đã cuối chân trời
Tối mai là Thứ Bảy
Đến sớm nhé trăng ơi! CON NHỆN

Thả mình rơi trong gió
Căng dính ở hai đầu
Thế mà một lúc sau
Đã vòng quay đan lượn

Tám chân đưa lên xuống
Phối hợp rất nhịp nhàng
Tay kéo sợi tay đan
Dây căng đều tăm tắp

Xong rồi bao khó nhọc
Toát hết cả mồ hôi
Giang tám chân Nhện ngồi
Nghỉ ngơi nhắm con mắt

Bỗng thấy dây rung lắc
Con gì mắc vào rồi
Vội vàng lao tới nơi
Cuộn mồi thành cái bọc

Chắc là lúc đi học
Nhện phải rất là chăm
Với có nhiều kỹ năng
Và khéo tay đến thế.




MÁY XÚC

Cánh tay máy xúc giơ ra
Bàn tay vục đất như là đang chơi
Quay đi quay lại một hồi
Kênh mương được vét. Nước ngòi được thông
Bao người làm việc mới xong
Một mình máy xúc chỉ trong vài giờ
Em thích nhìn bàn tay giơ
Cũng có Năm ngón. Ai ngờ giống ta
Cánh tay chỉ một thôi mà
Chắc xưa bộ đội. Nay là thương binh.
                   29/9/2023




HÁT QUỐC CA

Xem ti vi bóng đá
Cầu thủ hát quốc ca
Nếu là Việt Nam ta
Em muốn cùng đứng hát

Chắc là các nước khác
Họ cũng giống mình thôi
Nổi quốc ca lên rồi
Là hiện hình đất nước

Hiện Hà Nội, Biển đông
Hiện lịch sử cha ông
Hiện dòng sông - dải lụa
Hiện đồng lúa mênh mông

Em thích những cầu thủ
Ấp tay lên trái tim
Chắc ở trong sâu thẳm
Nung nấu một lời nguyền

Em ấp tay lên ngực
Mỗi lần trường quốc ca
Em bắt chước các chú
Yêu đất nước quê nhà.
8/1/2023




Về tìm hiểu thiên nhiên


THỚ GỖ

Thợ cưa ngang khúc gỗ
Hiện ra những vòng tròn
Vòng vàng vòng nâu sẫm 
Trong cùng là lõi con

Ai vẽ đẹp thế nhỉ
Họ không dùng com pa
Chỗ lõm chỗ lồi ra
Uốn từng vòng to nhỏ

Em đi tìm hỏi bố
Bố bảo tuổi của cây
Mùa khô vòng đậm mỏng
Mùa mưa vòng sáng dày

Mỗi năm ngày sinh nhật
Là Hai vòng đắp thêm
Người ta gọi thớ gỗ
Trang nhật ký tự nhiên

Ôi! Hay quá bố nhỉ
Chắc kỷ niệm ngày sinh
Cây cũng vui thổi nến
Giống như thể chúng mình.
          9/10/2023




VẼ VÒNG TRÒN

Em vẽ nhanh đường tròn
Bằng cái com pa quay
Một đầu cắm cố định
Một đầu chì lượn xoay

Thầy em vẽ vòng tròn
Bằng căng một sợi dây
Tay trái thầy giữ chặt
Tay phải bụi phấn bay

Mặt trăng vẽ một vòng
Bằng sức hút Trái đất
Vòng tròn này lớn thật
Một tháng vẽ mới xong

Mặt trời hút Trái đất
Vùn vụt trong không trung
Trái đất vẽ vòng khủng
Hết cả một năm ròng

Tự quay quanh mình nó
Trái đất kỳ diệu thay
Bắt hết thảy thiên hạ
Vẽ vòng tròn mỗi ngày.
21/5/2023



  17/10/2023



Về vui chơi trong gia đình


BÉ LÀM CÔNG AN

Có cái còi tuýt tuýt
Bé tập làm Công an
Đèn đỏ phải dừng lại
Rẽ trái cần an toàn

Bé kiếm một cái gậy
Ngắn chỉ bằng khuỷu tay
Đội lên một cái mũ
Chân diện thêm đôi giày

Tuýt còi giơ thẳng gậy
Xe bố dừng lại ngay
Lỗi gì thế hả chú
Bố mới uống rượu say

Tuýt còi chỉ xuống đất
Xe mẹ dừng lại ngay
Vì sao thế hở chú
Biển cấm rẽ lối này

Xe ông bà châm chước
Vì ông bà tuổi nhiều
Tiền lương thì lại ít
Công an phải biết điều

Cả nhà phen cười rộ
Bà ôm thằng cháu yêu
Bà thưởng cho gói kẹo
Vì Công an biết điều.
          29/5/2023




ĐIỆN THOẠI CỦA EM

Bố cho cái điện thoại
Em cất trong ba lô
Để khi mẹ việc bận
Đón em lúc muộn giờ

Em ghi số bố mẹ
Cô chú và ông bà
Cảm thấy như cả nhà
Luôn ở bên cạnh ta

Ra chơi em vội gọi
Thử đến bố xem sao
Nghe tiếng bố hay quá
A lố! Bố xin chào

Em gọi sang cho mẹ
Bắt chước bố: A lô!
Ôi! Con mẹ giỏi quá
Mới bữa nào bi bô

Hơi gì là điện thoại
Vui thú lúc ra chơi
Cô ghé tai khẽ nói
Chỉ gọi lúc cần thôi

Điện thoại em đơn giản
Chỉ nghe tiếng nói cười
Nhưng em thích. Thích lắm
Thấy mình lớn thật rồi. Về tình cảm và thiên nhiên


CHIẾC LÁ VÀNG

Tôi là chiếc lá vàng
Bay theo gió lang thang
Chạm đâu là bến đỗ
Nắng chiều thu mơ màng

Có anh tay máy ảnh
Ngắm chụp hình tôi rơi
Vội về khoe với bạn
Săn được mùa thu rồi

Có cô bé học trò
Ngồi xuống đỡ tôi lên
Ép vào trong trang vở
Thỉnh thoảng giở ra xem

Có một đôi thơ thẩn
Dắt tay nhau ven hồ
Lá vàng cài lên tóc
Thấy tình đầy mộng mơ

Cứ tưởng mình rác thải
Vướng chân người lại qua
May vẫn còn xao động
Tâm hồn người gần xa. Cỏ cây nẩy lộc đâm chồi
Một đôi trẻ nhỏ trên đồi gió reo
Ngây thơ đôi mắt trong veo
Hồn nhiên hai má ửng theo nắng vàng
Thiên thai hay giữa trần gian
Đôi bươm bướm trắng
lạc sang chốn nào
Thời gian như ở tầng cao
Mãi đem kỷ niệm
gieo vào tháng năm.