VIỆC HỌC - SUY NGHĨ TỪ MỘT GÓC NHÌN KHÁC

 Cầm Sơn

     Sau kỳ thi vào lớp 10 của các cháu học sinh học xong trung học cơ sở, trên các trang mạng xã hội tràn lan những ỉ ôi, phàn nàn về việc thiếu trường công lập phổ thông trung học. Chỉ tính riêng ở thành phố Hà Nội đã có 33.000 cháu không được vào học ở các trường công lập bởi điểm làm bài không đạt ngưỡng tuyển sinh. Ngoài ra, việc đăng ký cho con em vào học tiếp ở các trường dân lập các phụ hunh cũng phải xếp hàng chờ, trực mất rất nhiều thời gian. Xem những cảnh ti vi phát trên dòng thời sự các phụ huynh nằm, ngồi la liệt xuyên đêm xếp hàng chờ đến lượt để đăng ký cho con em vào học lớp 10 quả là đã làm xấu đi hình ảnh của thủ đô nước Việt. Đúng là ở cái tuổi “ăn chưa no, lo chưa tới” ấy của các cháu mà không đi học thì biết làm gì? Vậy nên việc các cháu cần tiếp tục được đi học là điều xã hội phải đáp ứng. Trong dòng ào ạt ý kiến về việc Nhà nước cần quan tâm mở thêm nhiều trường Trung học phổ thông công lập, nếu bỗng dừng lại, đứng tách ra để nhìn ở một góc độ khác để suy nghĩ: Học xong trung học cở sở, có nhất thiết các cháu phải tiếp tục học lên trung học phổ thông hay không?

    Bản thân các cháu học sinh và gia đình các cháu, ai cũng muốn cho con em mình được tiếp tục học, học lên đế hết đại học rồi mới nghĩ đến việc đi làm. Tất nhiên, đấy là một mong muốn chính đáng! Nhưng mong muốn có đạt được hay không và đạt được rồi thì sẽ làm gì tiếp theo thì đa phần ở giai đoạn này các cháu và gia đình các cháu ít người nghĩ đến. Hiện nay, theo thống kê, hàng năm tại Việt Nam có trên dưới 240.000 sinh viên tốt nghiệp đại học. Theo số liệu của Trung tâm hỗ trợ đào tạo và cung ứng nhân lực thuộc bộ Giáo dục & Đào tạo, năm 2020 số sinh viên có việc làm so với tổng số sinh viên tốt nghiệp đại học là 68% và số liệu những năm gần đây cũng xoay quanh tỷ lệ ấy. Có nghĩa là có đến trên dưới 30% sinh viên tốt nghiệp đại học không tìm được việc làm. Như vậy là mỗi một năm, có khoảng 72.000 tấm bằng đại học được trao cho sinh viên tốt nghiệp không có giá trị gì, những người này tiếp tục phải đi học nghề để kiếm sống hoặc chấp nhận làm công việc của lao động phổ thông giống như những người không học hành gì. Nhìn sang các nước có nền giáo dục thuộc tốp tốt nhất thế giới như Mỹ, Canada, Phần Lan, Đức, Singapo…ta có thể thấy một điều là họ đều có chung một mô hình giáo dục theo hình chóp nón. Có nghĩa là càng lên bậc giáo dục cao hơn thì số lượng trường đào tạo càng ít đi. Ở ta, phổ cập giáo dục ở trình độ trung học cơ sở thì các trường tiểu học, trung học cơ sở công lập cần có đủ và hiện tại là đã đủ cho tất cả các cháu theo học. Riêng các trường trung học phổ thông, nếu áp dụng theo mô hình chóp nón như các nước tiên tiến thì hiện tại, số lượng các trường công lập của ta cũng chỉ nên dừng lại ở mức ấy là vừa.

    Quay trở lại với kỳ thi vào lớp 10 của các cháu học xong trung học cở sở, những cháu thi không đủ điểm để có thể xét tuyển vào trường công lập đương nhiên là học lực kém hơn các cháu có điểm cao. Những cháu này dù có tiếp tục học hết trung học phổ thông thì đại đa phần là sẽ trượt đại học, còn có thể một số ít vẫn vào được đại học và học xong đại học thì cũng khó có thể trở thành các nhà nghiên cứu khoa học hay là một kỹ sư, cử nhân có trình độ chuyên môn giỏi được. Mục tiêu đào tạo đại học là nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao chứ không phải chỉ cốt có tấm bằng để làm đồ trang sức hoặc chạy chọt, luồn lách vào những vị trí việc làm "thơm ngon" của xã hội. Ở nước ta hiện nay có tới trên 240 trường đại học tham gia đào tạo, hàng năm cho ra lò rất nhiều sinh viên tốt nghiệp thừa nhu cầu của xã hội. Điểm chuẩn đầu vào cho các trường đại học theo Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố năm 2023 có sàn là 18 điểm cho ba môn, nghĩa là bình quân các môn chỉ cần đạt điểm 6 là có thể trở thành sinh viên đại học. Qua đó ta cũng có thể thấy chất lượng đào tạo không thể tốt được, chính vì vậy, tấm bằng đại học ở Việt Nam mang ra nước ngoài hầu như giá trị rất thấp. Từ những lý do đó, thiết nghĩ: Đối với những cháu học sinh thi vào lớp 10 công lập không trúng tuyển thì không nhất thiết phải học tiếp trung học phổ thông mà Nhà nước nên cho mở nhiều trường trung cấp nghề để thu hút lực lượng học sinh này. Các cháu học hết trung học cở sở có tuổi đời ít nhất là 15 tuổi, sau ba năm vừa tiếp tục học các môn khoa học cơ bản vừa học nghề thì khi ra trường các cháu cũng có trình độ học vấn tương đương lớp 12 và lại còn có một cái nghề để kiếm sống, cùng lúc này, các cháu cũng đã đủ 18 tuổi để trở thành nguồn nhân lực chính của xã hội.

   Hiện nay, Việt Nam ta đang có cơ cấu về dân số rất thuận lợi cho công cuộc xây dựng, phát triển đất nước, còn gọi là “Cơ cấu dân số vàng”. Theo thống kê, nước ta có khoảng 99 triệu người trong đó nhóm tuổi dưới 14 chiếm 25,2%; nhóm tuổi từ 15 đến 65 chiếm 69,3%; nhóm tuổi trên 65 chiếm 5,5%. Nhưng không vì thế mà chúng ta có thể để lãng phí nguồn nhân lực vì chẳng bao lâu nước ta cũng sẽ trở thành nước có cơ cấu dân số già đi. Riêng về mặt giáo dục, theo như nêu trên ta thấy mỗi năm có đến 72.000 tấm bằng đại học vô giá trị thì nếu số lượng người này rời ghế nhà trường ngay từ những năm học xong trung học cơ sở tức là khoảng từ 7 đến 8 năm cho việc học trung học phổ thông và học đại học để đi học trung cấp nghề thì ta đã tiết kiệm được trên dưới nửa triệu lao động mỗi năm. Ở đây cũng mới chỉ nhắc đến những tấm bằng đại học vô giá trị chứ chưa thống kê được những tấm bằng tốt nghiệp phổ thông không cần thiết và nhu cầu số lượng đội ngũ giáo viên giảng dạy cho những đối tượng thừa ấy, nếu thống kê được thì có thể chúng ta đang để lãng phí hàng triệu lao động hàng năm.

  Về chất lượng nguồn nhân lực, theo Trung tâm Thông tin và dự báo kinh tế - xã hội quốc gia, nước ta hiện có 55,77 triệu người thuộc đối tượng lao động chính. Trong đó chỉ có 12,7 triệu lao động đã qua đào tạo từ trung cấp, cao đẳng đến đại học, chiếm 22,8%. (Trong khi đó ở các nước phát triển như Singapo, Đài Loan, Hàn Quốc thì tỷ lệ này là trên 50%). Trong số lao động đã qua đào tạo thì trình độ đại học và trên đại học chiếm 46,5%, cao đẳng 32,9% còn lại trình độ trung cấp chỉ chiếm 20,6%. Với những con số trên, hiển nhiên ta thấy: Thứ nhất là nguồn lực lao động chất lượng cao ở nước ta quá thấp, chủ yếu là lao động phổ thông không qua đào tạo. Mà đã là lao động thủ công thì không thể có năng suất cao và chất lượng sản phẩm tốt được. Thứ hai là tỷ lệ giữa lao động có trình độ đại học và trên đại học so với lao động trình độ trung cấp nhiều gấp trên hai lần. Ở trình độ đại học và trên đại học là nhóm lao động trí óc gắn liền với nghiên cứu và quản lý. Người làm nghiên cứu và quản lý không trực tiếp làm ra sản phẩm nhiều hơn gấp bội người trực tiếp sản xuất ra sản phẩm thì làm sao có đủ sản phẩm để nuôi nhau? Sự mất cân đối trong nguồn lực lao động hiện nay ở nước ta thường được nói là “Thừa thầy, thiếu thợ” cần phải được điều chỉnh gấp đồng thời cần có biện pháp để nhanh chóng nâng cao tỷ lệ lao động đã qua đào tạo chất lượng cao từ 22,8% lên mức trên 50% đuổi kịp với trình độ của các nước trong khu vực.

    Không phải cứ ai học giỏi là sau này sẽ thành đạt. Tất nhiên, học giỏi thì tốt rồi nhưng bươn trải trong đời sống xã hội, người ta cần có rất nhiều những kỹ năng sống khác, ngoài ra còn là gặp thời thế, gặp thầy, gặp bạn hay có thể gọi là gặp may nữa… Để thành đạt, không nhất thiết người ta cứ phải học qua đại học. Có thể lấy thực tế để chứng minh điều này, ví dụ nhìn ra thế giới những tên tuổi không học qua đại học mà vẫn thành đạt nổi danh như: Larry Ellison được sinh ra là con trai của một bà mẹ đơn thân ở vùng Bronx rồi đến khi trở thành tỷ phú mua hòn đảo thuộc quần đảo Hawaii, giá trị tải sản 61,1 tỷ đô la; Steve Jobs, Cha đẻ của Apple, giá trị tải sản 10,2 tỷ đô la; Ellen DeGeneres, một trong những diễn viên hài  và người dẫn chương trình thành công nhất trong lịch sử Hollywood, giá trị tải sản 400 triệu đô la; Ted Turner, ông chủ công ty Phát thanh Turner, ra mắt mạng tin tức cáp 24 giờ đầu tiên CNN, giá trị tài sản 2,2 tỷ đô la; Michaen Dell, CEO của công ty Dell Technologies, giá trị tài sản 23,5 tỷ đô la; Có thể kể thêm nhiều nữa như David Geffen, Paul Allen, Bill Gates… Ở Việt Nam ta có thể kể đến: Ông Đoàn Nguyên Đức – chủ tịch Công ty cổ phần Hoàng Anh Gia Lai; Ông Dương Ngọc Minh – Ông chủ Thủy sản Hùng Vương; Bà Nguyễn Thị Như Loan – Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc công ty Quốc Cường Gia Lai; Ông Lê Phước Vũ – Chủ tịch Tập đoàn Hoa Sen…v...v… Ngoài ra, hãy nhìn xung quanh chúng ta, những công ty nhỏ và vừa, rất nhiều những doanh nhân không học đại học, thậm chí trình độ học vấn có người còn chưa hết phổ thông cơ sở nhưng công ty họ lại phát triển, giàu có, thành danh. Trong khi đó cũng có những công ty, những doanh nhân có bằng đại học là kỹ sư, là cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ làm ăn lẹt đẹt thậm chí phá sản cũng không ít.

     Nếu nói thiếu trường trung học phổ thông là không đúng bởi các trường dân lập còn thoải mái cho các cháu ngồi học, chẳng qua do chất lượng đào tạo của các trường không đồng đều, các vị phụ huynh thì ai cũng muốn cho con em mình vào học ở các trường tốt nên mới xảy ra tình trạng phải chen chúc, xếp hàng để đăng ký, trong khi đó có nhiều trường trung học phổ thông dân lập khác không tuyển đủ chỉ tiêu.

   Theo tôi, các tổ chức xã hội, các phương tiện thông tin đại chúng nên tuyên truyền sâu rộng để làm thay đổi nếp nghĩ trong thanh thiếu niên, trong các gia đình phụ huynh về con đường đi của thanh, thiếu niên, không nhất thiết cứ phải học hết phổ thông rồi qua đại học. Nếu học lực kém thì sau khi tốt nghiệp trung học cở sở nên rẽ sang một lối khác là các trường trung cấp dạy nghề. Sau này vẫn còn cơ hội để phát triển và nếu là người tài thì cũng vẫn cứ thành đạt.

   Về mặt quản lý Nhà nước - Nên chăng, đối với ngành giáo dục, Nhà nước cần hạn chế cho mở những trường Trung học phổ thông, hạn chế mở những trường đại học thông qua việc khép chặt tiêu chí về chất lượng giáo dục, nâng điểm sàn trúng tuyển vào các trường đại học cao hơn lên, giảm bớt số lượng sinh viên có học lực yếu. Nhà nước cần mở những trường trung cấp công lập đào tạo nghề, khuyến khích và có chế độ ưu đãi để con em những gia đình nghèo cũng có thể theo học. Điều quan trọng nhất là đất nước sẽ tiết kiệm được nguồn nhân lực, góp phần quan trọng cho sự nghiệp phát triển và tăng trưởng kinh tế, xã hội, giảm bớt gánh nặng cho gia đình phụ huynh học sinh, đỡ tốn kém chi phí để nuôi con em trong một khoảng thời gian dài vô ích.

                                                                                           C.S