Hà Nguyên Cát và tập thơ Gặp lại mưa quê

Thứ hai - 29/01/2024 12:13

Nhà văn Phùng Văn Khai

Tôi biết đến nhà thơ Hà Nguyên Cát (bút danh Nguyên Hà) qua ba tập thơ Lửa tình yêu (Nxb Hội Nhà văn, 2019); Miền ký ức (Nxb Hội Nhà văn, 2020); Thác lòng (Nxb Hội Nhà văn, 2021) và nhất là con người ông, luôn đắm say và tâm huyết, sâu sắc và trải lòng mộc mạc, thơm thảo nghĩa tình không chỉ với thơ ca, quê hương nguồn cội mà còn là với toàn bộ cuộc sống đang diễn ra sôi động, phức tạp hôm nay. Phải thế chăng mà thơ Hà Nguyên Cát luôn đưa ra những thông điệp, những nhận diện, thao thức, chất vấn, những câu hỏi muôn màu trong cuộc sống của chúng ta. Ngay ở đầu tập thơ, bài Giếng làng chính là một thông điệp vừa khơi mở vừa ẩn chứa nhiều câu hỏi:

Đợi người không thấy người ra

Mặc lòng nắng rọi, mây sa mời chào

Giếng làng thiêm thiếp chiêm bao

Trong mơ vọng tiếng gàu chao giội về.

Hoặc như, cách thức Hà Nguyên Cát chất vấn chính mình tưởng chừng bình dị như là nói chơi vậy mà hàm chứa bao nỗi niềm xa vắng khôn nguôi. Ở một bài thơ ba khổ Vết ngã đầu tiên ngắn gọn mà tinh lọc, người đọc đã thấy rất rõ điều này:

Bao lần con đi vấp ngã

Đớn đau rồi tự đứng lên

Cũng nhờ đôi tay của mẹ

Nâng con lần ngã đầu tiên

Con đã gom điều được - mất

Dọc ngang, sấp ngửa đời con

Chiều nay về thưa với mẹ

Mà không bóng mẹ bên thềm

Chơi vơi con bước ngoài hiên

Góc sân sậm màu rêu mốc

Muốn tìm vết ngã đầu tiên

Chắc đã lặn sâu vào đất.

Quả là thơ ngắn, tình dài, ý thơ ngoài lời, tình người thăm thẳm.

Trong tập Gặp lại mưa quê lần này xuất hiện nhiều bài lục bát. Lục bát dường như là một thế mạnh cũng là gửi gắm muôn nỗi tâm tư của HàNguyên Cát với quê hương nguồn cội. Cái cách Hà Nguyên Cát triển khai từng cặp lục bát, từng khổ 4 câu vừa thuần thục vần điệu vừa mới mẻ với những hình ảnh, sự vật đan cài rất tài tình:

Đã lâu gặp lại mưa quê

Nhòa cửa kính ngỡ bốn bề nước lên

Nhớ tràn lũ trắng đồng chiêm

Lúa non đang cúi ngạt chìm dưới sâu

Mồ hôi, nước mắt bạc màu

Trời cho một cuộc bể dâu kiếp người

(Gặp lại mưa quê)

Ở một góc nhìn khác lại là một sự so sánh bình dị mà độc đáo:

Cháu về tìm lại thơ ngây

Một thời lẫn với cỏ cây quanh nhà

Chập chờn cõi nhớ hiện ra

Trong bóng phố, rợp vườn bà thuở xưa

(Trong bóng phố)

Cái cách Hà Nguyên Cát gửi gắm thông điệp trong lục bát thật muôn màu, muôn vẻ:

Chiến tranh cháy giấc mơ đầu

Gói tro về thả nông sâu theo dòng

Ấm bờ, ấm tận đáy sông

Mà người trở lại ngập lòng heo may

(Một khúc sông quê)

Sự tinh nghịch của lục bát Hà Nguyên Cát cũng “không phải dạng vừa đâu”:

Một lần đến với Hội Lim

Chẳng ngờ lại mắc bệnh tim nhớ thầm

Búp măng chạm nón ba tầm

Chỉ nghiêng một độ mà râm đến giờ

(Một lần Hội Lim)

Tạm điểm ra vài bài lục bát như vậy, người yêu thơ đã có thể cảm nhận phong cách lục bát của Hà Nguyên Cát luôn lấy sự mộc mạc, chân thành, những chữ anh dùng đều được đặt đúng vị trí cần thiết của nó, giải quyết những nhu cầu thẩm mỹ bằng sự từng trải và trái tim ấm nóng. Đây chính là bản lĩnh của một cây bút từng trải và rất cảm thông với con người, với cuộc đời.

Hà Nguyên Cát trước tiên và đến hôm nay vẫn luôn là một người lính. Người lính trong thơ Hà Nguyên Cát là một người lính đã trải qua những bước ngoặt khốc liệt nhất của chiến tranh, những hy sinh lớn lao, mất mát không gì nói hết của người chiến sĩ nơi tiền tuyến, và nhất là người ở hậu phương với những ám ảnh khiến chúng ta buốt nhói tâm can:

Tay mẹ run run đỡ lấy anh

không phải quấn trong vải xô

mà bọc trong cờ Tổ quốc

nửa thế kỷ

mẹ chờ

giờ mới tròn nguyện ước

Ôm anh trong vòng tay

tuổi thơ anh cùng tuổi xanh của mẹ

rưng rức ùa về những khoai vùi, sắn độn

những ngày cua cáy ven sông

...

Ôi, vòng tay mẹ đã ôm anh

giữa nước mắt và lặng im

như ôm cả vào lòng cuộc chiến

(Vòng tay mẹ ôm anh)

Cũng là viết về sự hy sinh tột cùng của người mạ (mẹ) vùng sông Ranh với những người con ra đi không trở lại, trong bài Sao anh chưa về lại viết về liệt sĩ Nguyễn Văn Thân gửi tấm hình một bà mạ ở Quảng Phúc, Quảng Trạch, Quảng Bình:

Mạ giữ tấm hình anh

tấm hình hai màu đen trắng

cả khi ra đồng

khi trú ẩn dưới hầm

khi đưa cơm cho dân quân canh trời giữ biển

Mỗi lần coi tấm hình anh

trong mắt mạ lại hiện lên

rưng rưng phút chia ly

anh ôm lấy mạ

hẹn ngày thống nhất non sông

…

Trong tập thơ, ở bài Cây thước chỉ huy kính tặng cố Thượng tướng, Nhà giáo Nhân dân, Giáo sư Hoàng Minh Thảo - nguyên Tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên, nguyên Giám đốc Học viện Quốc phòng, một con người mà nhiều thế hệ cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân và đặc biệt là Học viện Quốc phòng luôn rất kính trọng ông, Hà Nguyên Cát đã có những vần thơ bình dị mà sâu sắc về vị tướng đặc biệt:

Hóa thân làm thước chỉ huy

Trong lòng trúc ẩn những gì đã qua!

Cùng ông suốt chặng đường xa

Giờ trầm tư ở trong nhà Tướng quân

Thơ Hà Nguyên Cát, ở tập Gặp lại mưa quê lần này có nhiều bài rất ngắn, nhất là loạt bài viết về dịch bệnh Covid-19 như Giờ này em ở đâu; Lễ hội mùa Covid; Trung thu Covid; Đếm hạt ngâu; Tiệc gió mưa; Gỡ băng cho phố... đã cho thấy trách nhiệm công dân rất cao của nhà thơ. Nhà thơ vốn là người nhạy cảm, luôn suy nghĩ, trăn trở, cảm thông với cộng đồng. Đứng trước những căng thẳng, thậm chí là nghiệt ngã của dịch bệnh, tráitim của nhà thơ đã đập cùng một nhịp với nhân dân trong những giây phút khó khăn. Hà Nguyên Cát đã rất tinh tế trong Đếm hạt ngâu:

Đếm từng hạt ngâu rơi

rót vào đêm trắc ẩn

nghe như có hạt đời

vỡ trong cơn dịch bệnh

Từng hạt, từng hạt rơi

vào bình đêm thổn thức

gõ tê trong lồng ngực

mau tạnh đi, ngâu ơi!

Viết về dịch bệnh như thế, quả thực rất cao cường.

Ở những bài cực ngắn, thông điệp đưa ra lại khiến ta rất bâng khuâng:

Tháng Ba vào giáp hạt

Rau, củ giữ bếp nồng

Giờ bốn mùa cơm trắng

Hỏi ai còn nhớ không?

(Tháng Ba)

Cây đào bích đưa về năm ngoái

Mãn xuân mời nhập tịch vườn nhà

Chẳng phụ tấm chân tình giữ lại

Rét tê cành vẫn ngấn nụ hoa

(Cây đào năm ngoái)

Với người thường đọc thơ anh, từng đọc trong tâm thế biên tập bài in trên Văn nghệ quân đội đã hàng chục năm, chúng tôi thấy rất rõ sự trưởng thành về mặt thẩm mỹ của nhà thơ Hà Nguyên Cát. Anh đã đi từng chặng, từng chặng đường thơ với cái thắm thiết và sự chiêm nghiệm, gạn đục khơi trong của chính mình. Với tư cách người viết, người biên tập, người đồng đội, người em của Hà Nguyên Cát, tôi xin được chúc mừng anh.

P.V.K