VƯỜN TRONG PHỐ của Lưu Quang Vũ

Thứ hai - 08/11/2021 19:23

Nhà nghiên cứu phê bình vh Đặng Tương Như

1. LƯU QUANG VŨ ( 1948 – 1988 )

Nhà thơ, nhà văn, nhà viết kịch Việt Nam, con trai của nhà viết kịch Lưa Quang Thuận. Quê ở Hải Châu, thành phố Đà Nẵng. Sinh tại thôn Gia Điền, xã Thiệu Cơ, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ. Thuở nhỏ cùng gia đình sống tại chiến khu Việt Bắc. Năm 1965, xung phong vào bộ đội thuộc Quân chủng Phòng không Không quân. Năm 1970 xuất ngũ, làm nhiều nghề khác nhau để kiếm sống: vẽ tranh, viết báo, làm thơ... Từ tháng Tám năm 1979 đến khi mất làm phóng viên Tạp chí Sân khấu. Lưu Quang Vũ là bạn đời của Nữ thi sĩ Xuân Quỳnh ( 1942 – 1988 ). Hai vợ chồng và cháu nhỏ Quỳnh Thơ cùng mất trong một tai nạn giao thông kinh hoàng ngày 29 tháng Tám năm 1988.

Sinh thời, Lưu Quang Vũ mới chỉ in được nửa tập thơ, phần “Hương cây” trong “Hương cây - Bếp lửa” chung với Bằng Việt (1968) khi còn đang tại ngũ. Sau khi ông qua đời, các tập “Mây trắng của đời tôi” (1989), “Bầy ong trong đêm sâu” (1993), “Lưu Quang Vũ - thơ và đời” (1997) mới được gia đình và bạn hữu xuất bản. Tuy nhiên đó vẫn chưa phải là toàn bộ sáng tác thơ của ông, một phần khá lớn vẫn ở dạng bản thảo.

Năm 2.000, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật (đợt II).

Lưu Quang Vũ nổi tiếng với 50 vở kịch. Ông đã có công lớn góp phần vực dậy cả một nền sân khấu đang có nguy cơ bị tụt hậu. Các truyện ngắn của Lưu Quang Vũ thấm đượm nỗi buồn, không gây ấn tượng dữ dội mà lắng sâu vào tâm tư chứa đầy hồi ức sáng trong, đẹp đẽ. Còn thơ là nơi Lưu Quang Vũ gửi gắm nhiều tâm sự và thể hiện sâu sắc sức sống trẻ trung, tâm hồn tế nhị. Ngay từ những vần thơ đầu đời thiêng liêng, trong trẻo, Lưu Quang Vũ đã thể hiện một phong cách riêng biệt với những cảm xúc tươi mới, giọng điệu đắm đuối, hào hoa, đằm thắm, sâu lắng, được công chúng yêu thơ rất ngưỡng mộ. Lưu Quang Vũ viết khá nhiều về tình yêu và đặc biệt thành công ở đề tài này.

2. BÀI THƠ VƯỜN TRONG PHỐ.

Trong thành phố có một vườn cây mát

Trong triệu người có em của ta

Buổi trưa nắng bầy ong đi kiếm mật

Vào vườn rồi ong chẳng nhớ lối ra

Vườn em là nơi động gió trời xa

Hoa tím, chim kêu, bàng thưa lá nắng

Con nhện đi về giăng tơ trắng

Trái tròn căng mập nhựa sinh sôi

Nơi ban mai cỏ ướt sương rơi

Một hạt nhỏ mơ hồ trên lá

Hơi lạnh nào ngón tay cầm se giá?

Suốt cuộc đời cũng chẳng hiểu vì sao . . .

Nơi đêm khuya vọng lại tiếng còi tàu

Bỗng nhớ xa xôi những miền đất nước

Nơi bài hát lên đường ta hẹn ước

Nơi góc vườn ta để quên chùm hoa . . .

Nơi vòm lá rì rào xao động cơn mưa

Quả ngọt chín khi mùa ve lại đến

Những chân trời màu hồng

Những chân trời màu tím

Những ngôi sao bàng bạc cả hoàng hôn

Nơi lá chuối che nghiêng như một cánh buồm

Cánh buồm xanh đi về trong hạnh phúc

Se sẽ chứ, không cánh buồm bay mất

Qua dịu dàng ẩm ướt của làn môi

Dưa hấu bổ ra thơm suốt ngày dài

Em cũng mát lành như trái cây mùa hạ

Nước da nâu và nụ cười bỡ ngỡ

Em như cầu vồng bảy sắc hiện sau mưa

Đến bây giờ đánh giặc anh đi xa

Nhìn lại mảnh vườn xưa thấy hẹp

Biết bao điều anh còn chưa nói được

Rối rít trong lòng một nỗi em em . . .

Rừng rậm, đèo cao anh đã vượt lên

Theo tiếng gọi con tàu ngày bé dại

Vườn không níu được bước chân trở lại

Nhưng lá còn che mát suốt đường anh

Mảnh vườn em vẫn là mảnh vườn xanh

Nơi ban đầu lòng ta ươm tổ mật

Nơi ta hái những chùm thơ thứ nhất

Nơi thu sang mây trắng vẫn bay về

(Trong tập “Hương cây - Bếp lửa”, 1968)

Lưu Quang Vũ có một không gian tình yêu Vườn trong phố - vừa biệt lập vừa giao hòa với tình yêu cuộc sống, tình yêu đất nước:

Trong thành phố có một vườn cây mát

Trong triệu người có em của ta

Buổi trưa nắng bầy ong đi kiếm mật

Vào vườn rồi ong chẳng nhớ lối ra

Không gian tình yêu của Lưu Quang Vũ thật sung mãn sức sống, hứa hẹn rất nhiều say đắm, ngọt ngào. “Vườn em” có đủ hương hoa cho một đời ong cần cù “ươm tổ mật”. Bài thơ này được viết năm Lưu Quang Vũ ở tuổi 19 (1967). Lưu Quang Vũ ngay ở những thi phẩm đầu đời đã là một hồn thơ trẻ trung, trong trẻo với những cảm xúc tươi mới và một giọng điệu đắm đuối - giọng điệu thơ đặc trưng xuyên suốt đời thơ của thi sĩ. Bởi thế khi Lưu Quang Vũ nói Vườn em là nói tình yêu của em, tâm hồn em, sự sống của em. Trong “vườn em” là cả một thế giới vô cùng sinh động. Sự sống trong đó đang ở độ tốt đẹp nhất:

Vườn em là nơi động gió trời xa

Hoa tím, chim kêu, bàng thưa lá nắng

Con nhện đi về giăng tơ trắng

Trái tròn căng mập nhựa sinh sôi

Vườn em có nắng thêu hoa, có gió động lá cành, có hoa tím, chim kêu, có “Dãy bàng lên búp nhỏ - Xanh như là thương nhau”, có trái tròn căng nhựa, có ấm lạnh, có ban mai, có hoàng hôn, có sương nơi cỏ ướt, có mùa hè trái chín ve kêu, có mùa đông hơi giá, có “thu sang mây trắng bay về” . . . Nghĩa là Vườn em, hồn em, có đủ sắc thái, cung bậc của mọi tình cảm tự nhiên của đời người: vui, buồn, hờn, giận, yêu, ghét, nhớ nhung và mong đợi, ước mơ và hi vọng, hạnh phúc và khổ đau ... trải ra trong không gian và thời gian, gần và xa, quá khứ, hiện tại và tương lai. Có lúc nó mong manh như sợi tơ trắng con nhện đi về giăng tơ trong tâm hồn, mơ hồ như hơi giá trên ngón tay em cầm, như sắc màu hoa tím thủy chung, như một tiếng chim trong vườn, xa xôi như tiếng còi tầu đêm khuya vọng lại thôi thúc khát vọng lên đường ...

Trong lúc nói về “mảnh vườn em”, mảnh vườn tình yêu, hạnh phúc của mình, Lưu Quang Vũ có những hình ảnh thơ đầy sáng tạo:

Nơi lá chuối che nghiêng như một cánh buồm

Cánh buồm xanh đi về trong hạnh phúc

Trong tâm hồn và trong đôi mắt tuyệt vời trong trẻo của Lưu Quang Vũ, tàu “lá chuối che nghiêng” trong mảnh vườn em đã thành “cánh buồm xanh” đi về trong biển cả êm đềm của tình yêu và hạnh phúc lứa đôi. Hình ảnh “cánh buồm xanh” là sự thăng hoa, bay bổng của một hồn thơ trẻ trung, của một tình yêu không nhuốm màu sắc dục. Đến cả nụ hôn của tình yêu ấy cũng thật kì diệu:

Se sẽ chứ, không cánh buồm bay mất

Qua dịu dàng ẩm ướt của làn môi.

Nói về “vườn em”, nơi nảy nở và nuôi dưỡng tình yêu đôi lứa, cách nói của Lưu Quang Vũ là cách nói hào hoa, phong nhã, tinh tế, trang trọng và hết sức nâng niu.. Nhà thơ không quên “Nơi góc vườn ta bỏ quên chùm hoa”, nhớ cả “Nơi vòm lá rì rào xao động cơn mưa”, nhớ những hè “mùa ve lại đến” cùng “quả ngọt chín”, nhớ một mùi hương “Dưa hấu bổ ra thơm suốt ngày dài’. Đó là hương vị thơm thảo của tình em “Em cũng mát lành như trái cây mùa hạ”. Em trong mắt anh bỗng rực rỡ, đầy hào quang như bẩy sắc cầu vồng, năm sắc mây vương:

Nước da nâu và nụ cười bỡ ngỡ

Em như cầu vồng bảy sắc hiện sau mưa

Từ mảnh vườn em, tình yêu lớn dần lên và vươn tới “những chân trời màu hồng” mộng mơ, “những chân trời màu tím” thủy chung và những vì sao xa xôi “bàng bạc cả hoàng hôn”.

Cả một chân trời tình yêu rộng mở với bao nhiêu lung linh sắc màu. Từ Vườn em mà vươn tỏa ra chín phương trời mười phương đất cho lòng trai vùng vẫy:

Đến bây giờ đánh giặc anh đi xa

Nhìn lại mảnh vườn xưa thấy hẹp

Biết bao điều anh còn chưa nói được

Rối rít trong lòng một nỗi em em . . .

Với Vườn trong phố, Lưu Quang Vũ đã đặt tình yêu lên địa vị của một đối tượng khám phá, đồng thời cùng với tư cách của sự hướng đạo. “Theo tiếng gọi con tầu ngày bé dại”, vọng lại trong đêm khuya nơi vườn em, anh đã vượt lên “rừng rậm, đèo cao” trên những miền đất nước xa xôi. Trên con đường trường chinh dọc dài đất nước vẫn có lá xanh nơi “vườn em” che mát cho anh:

Rừng rậm, đèo cao anh đã vượt lên

Theo tiếng gọi con tàu ngày bé dại

Vườn không níu được bước chân trở lại

Nhưng lá còn che mát suốt đường anh.

Năm 1965, Lưu Quang Vũ xung phong vào bộ đội thuộc Quân chủng Phòng không Không quân. Anh vẽ tranh, viết báo, làm thơ và cùng bộ đội hành quân chiến đấu với vòng lá ngụy trang trên lưng như một người chiến sĩ thực sự. Cho nên bạn đọc tin yêu, ngưỡng mộ những chùm thơ thứ nhất anh hái nơi mảnh vườn em, coi đó như những chùm hoa trái đầu mùa, đầu đời rất mát lành, là mật ngọt của tổ mật xây nên cái thuở “ban đầu lưu luyến ấy”:

Mảnh vườn em vẫn là mảnh vườn xanh

Nơi ban đầu lòng ta ươm tổ mật

Nơi ta hái những chùm thơ thứ nhất

Nơi thu sang mây trắng vẫn bay về.

“Vườn em” không chỉ là một không gian tình yêu, một miền yêu, mà chính là vẻ đẹp, cùng là sự giàu có của tình yêu có ý nghĩa hướng đạo cho tuổi trẻ và cho Con Người.

Hà Nội, ngày 05 tháng 11 năm 2021

ĐẶNG TƯƠNG NHƯ

Nguồn tin: HNV.