GIẤC SEN TRONG SƯƠNG KHÓI

Thứ hai - 06/12/2021 09:25

Lê Anh Phong

Sau những ngày giãn cách, nhớ phố, nhớ bạn, tôi đến thăm anh, một người thơ mà tôi quý mến: Nhà thơ Đình Hiển. Anh là người gốc làng Mọc Quan Nhân xưa, nay đã thành phố thành phường. Nơi đây đã và đang là mảnh đất của khá nhiều văn nhân hội tụ. Thật cảm động, anh ra tận đầu ngõ đón tôi. Sau bao khúc quanh ngõ ngách, ngôi nhà rộng thoáng hiện ra. Và thật bất ngờ, trên sân thượng là một không gian dành cho thơ, dành cho bằng hữu. Trong cái buổi sáng giao mùa ấy, tôi đã được nghe những câu thơ lộng gió và được anh tặng 3 tập thơ: “Bến say” (2005), “Thời gian” (2013), “Giấc sen cuối hạ” (2019). Đó là con đường thơ của một cựu chiến binh, một kỹ sư giao thông, giám đốc công ty xe buýt Hà Nội, một nghề không liên quan đến văn chương. Nhưng thi ca có con đường riêng của mạch ngầm, của trời cho và đam mê. Đó còn là tạng người, tạng thơ…

Càng đọc anh, tôi càng nghiệm ra điều đó.

Giàu cảm xúc nhưng cũng giàu suy tưởng và nghĩ ngợi là một trong những phẩm chất nổi bật của thơ Nguyễn Đình Hiển. Tính trữ tình và suy tư ý vị làm nên vẻ đẹp trong thơ anh. Trước hết, đó là tâm hồn nhạy cảm trước thiên nhiên, trước cuộc đời và con người: “Tiếng hoa rơi hoang hoải niềm đau”, “Tiếng chuông chùa gieo ở phía cô đơn”, “Tiếng chiêng rơi vào mắt thành nỗi nhớ”…Biết bao thanh âm của cuộc sống đã vang lên trong nỗi niềm thi tứ luôn hướng về nhân sinh, bản thể của một tâm hồn thơ “Thèm một ngày điềm tĩnh đếm trăng rơi”. Với anh, thơ không chỉ là tả, là kể, mà đích đến của tứ thường ở phía suy tưởng. Là người sâu lắng, trọng nghĩa trọng tình, nên trong thơ anh viết khá nhiều về gia đình, quê hương, bằng hữu. Đó là những vần thơ đằm thắm và cảm động. Tuy đã được nghe khá nhiều thơ viết về mẹ, nhưng cặp 6/8 này tôi đã đọc trong nước mắt của sự đồng cảm đồng điệu, của sự thấm thía từ không gian tâm linh hiếu nghĩa về tình mẫu tử mang tâm hồn Việt, bản sắc Việt: “Mẹ giờ đã hóa thành chùa/ Con như chú tiểu bốn mùa chạy quanh”. Tôi cũng đã được nghe khá nhiều thơ viết về cổng làng, nhưng “Cổng làng” trong thơ Đình Hiển không nhòe lẫn trong lẽ thường tình: “Ai đi đó, ai nhớ về/ Quê nghèo đẹp đến tái tê cổng làng”. Biết bao nỗi niềm hiện ra trong cái “đẹp đến tái tê” ấy. Sống hời hợt không thể viết được những vần thơ như thế. Anh thường phát hiện cái đẹp trong hiện thực bình dị của đời sống. Đây là “Mù Căng Chải” nơi anh đến: “Ô xòe bỗng rực rỡ em/ Để trăm ngọn núi chợt mềm như lau”. Và đây là bài thơ anh viết tặng vợ, thiếu nữ Huế thuở nào: “Gái Thừa Thiên lấy chồng Hà Nội/ Muốn mang cầu Tràng Tiền về mắc ở Hồ Gươm/ Câu Nam ai vín ca trù đậm quá/ Sóng sông Hồng hòa nhịp sóng sông Hương/ Bao nhiêu năm trời vẫn gánh Huế trên vai/ Màu áo tím nhắc nhớ về quê mẹ/ Về làm dâu Đàng ngoài từ khi còn rất trẻ/ Đất bén lề quê thói giữ gia phong/ Tiếng “dạ” ngọt cả dải đất Đàng trong/ Thành tiếng “vâng” đậm đà xứ Bắc/ Sống một đời bể dâu nước mắt/ Chết làm ma nhà chồng thơm thảo đất quê con”. Không những chị, mà cả chính tôi nữa đã rưng rưng nghe anh đọc những vần thơ nghĩa tình phu thê ấy trong buổi sáng giao mùa. Nghe thơ thấy người, nghe được cả những xôn xao mạch ngầm của đời sống, của một thời gian khó không quên.

Là người sống nội tâm, sống đậm, nên thời gian và không gian trong thơ Đình Hiển thường là thời gian, không gian của hoài niệm, của tâm tưởng. Trước “Quán nước gốc đa”, khoảnh khắc xưa và nay như nhòe lẫn trong nỗi nhớ người bà: “Ngày thường giống hệt ngày xưa/ Dấu chân kim cổ như vừa qua đây”. Mỗi nhà thơ có một thời gian nghệ thuật và một vùng trời ký ức riêng. Cái màu nhớ cũng khác biệt. Với anh, nỗi nhớ ngày xưa gắn liền nỗi nhớ thương mẹ. Nhớ một ngày gặt lúa ngỡ mừng vui mà âu lo thấp thỏm. Hạt lúa vừa hái trên tay cũng là lúc gió mưa ập đến: “Đưa ta về với ngày mưa/ Mẹ ta ngồi khóc khi vừa gặt xong”. Thật mong manh cho cuộc đời con người của một thời, chỉ biết trông vào hạt thóc trên cánh đồng của gió mưa giông bão. Vì thế, người mẹ của nhà thơ đã trở thành người mẹ của năm tháng không quên. Cũng trong trường cảm xúc ấy, anh nhớ ngày tiễn cha về cõi cao xanh, ký ức về người cha thân thương hiện lên với hình ảnh và sự liên tưởng vừa khác lạ vừa cảm động: “Tiếng ba toong người gõ/ Hóa thành tiếng mưa rơi” . Đó còn là “Nhớ làng”, nhớ phố, nhớ mùa xa… Nhớ về dòng sông chảy trong mơ hồ của “Một thời lễnh loãng chảy không nhớ bờ”. Trong thơ Đình Hiển, chúng ta gặp nhiều câu thơ liên tưởng và suy tư: “Có gì mà chẳng chưa qua/ Nhìn lên mây trắng hóa ra tro tàn”, “Làm chi với những sương mờ lang thang”… Trong sương khói cuộc đời, khi đã bước sang tuổi “xưa nay hiếm”, nhà thơ chợt giật mình khi mùa xuân đến, bởi chính sự “phơi phới ấy cứa ta thành nước mắt”: “Tóc ta bạc không thuốc gì để chữa/ Hoa đào buồn nhỏ máu vào thời gian/ Có cái gì như sương khói đang tan”. Trong thơ anh khá nhiều sương khói. Ra “Thăm mộ” người bạn, không chỉ là nhớ thương mà còn lắng sâu nghĩ ngợi về nhân sinh thế sự, thấp thoáng sương khói của minh triết: “Mang theo một nửa mùa thu/ Biết đâu lẫn cả mây mù ở trong”. Triết luận nhưng vẫn trữ tình, vẫn rất thơ. Còn đây là vẻ đẹp của Hà Nội trong cát bụi, trong con mắt thi nhân hoài niệm và đắm đuối, “âm thầm và xao động”. Cảm quan tinh tế mang đến cho anh câu thơ thật đẹp nhưng cũng nhiều mong manh: “Lộc vừng thêu những thuyền hoa bé nhỏ/ Chở Hà Nội đi đâu mà mỏng mảnh quá chừng”. Đôi khi cảm thức thời gian gắn liền với nghiệm sinh: “Năm tháng vô tình lăn trên bánh xe đời hoen gỉ/ Gió bâng khuâng nhạt thếch cả mùa đông/ Vu vơ hát dăm ba câu vô nghĩa/ Vờ đưa tay ngắt một đóa hư không”. Từ hoài niệm, thơ anh đã đến với hoài nghiệm. Thơ trở nên thâm trầm và thấm thía. Thơ Đình Hiển là gương mặt của thời gian, nhưng được khúc xạ qua ánh nhìn nhân bản. Đó còn là những câu thơ cộng sinh, thi ca vì thế sẽ tham dự vào đời sống.

Ẩn chứa tư chất của kẻ sĩ hiện đại, nên thế sự là điểm nhìn khá phổ biến trong thơ anh. Đó có thể là một bài trọn vẹn, có thể chỉ là một câu thơ, nhưng nó là hiện thực của thao thức. Với “Vô danh”, nhà thơ nhập vào thần thức của đồng đội mình để kể chuyện trong hoang lạnh, trong “ngơ ngác bốn mùa”. Chiến tranh đã lùi xa, nhưng bài thơ vẫn là câu hỏi day dứt khôn nguôi. Nó mang đến cho người đọc sự ám ảnh và nghĩ ngợi nhiều chiều: “Ta liệt sĩ không bao giờ bia mộ/ Khói hương ngơ ngác bốn mùa/ Chẳng có hôm nay và chẳng nhớ ngày xưa/ Ta sống trong tiếng thở dài của đồng đội/ Hạt mưa kể chuyện mình bằng tiếng mưa rơi/ Ký ức cũ nằm yên trong kỷ niệm/ Cuộc hành quân không tìm ra đích đến/ Ta lang thang giữa chốn cỏ và hoa/ Lá thông rơi rụng trắng đất gan gà/ Hoa bất tử khiến chân ta lạc lối/ Âm thầm hành hương vào bóng tối/ Từ vô danh đi tới những vô danh”. Ngay trong “Thiền” vẫn u uẩn bao điều không tĩnh lặng: “Pho tượng Phật trong ngôi chùa cổ/ Chẳng được yên trên cõi niết bàn/ Lời chúng sinh đục ngầu bể khổ/ Dâng thành hương cháy đỏ nhân gian”. Nhưng trong cái sắc sắc không không, trong vô thường nơi cửa Phật, nhà thơ vẫn “chạm tới bến thiền”, vẫn ánh lên vẻ đẹp cuộc sống trong khoảnh khắc của tuệ giác: “Tản mạn mãi giữa cánh đồng của Phật/ Dưng cuộc chơi là chạm tới bến thiền/ Không có chi mà lại là tất cả/ Mãi mãi còn những khoảnh khắc không tên”.

Là người lặng lẽ giữa đám đông, nhưng anh có nhiều câu thơ ở gần ô cửa của đời sống. Đây là câu thơ anh viết về mười cô gái liệt sĩ thanh niên xung phong ở

“Ngã ba Đồng Lộc”. Vẻ đẹp dâng hiến của tuổi đời thanh xuân ấy vẫn còn lan tỏa đâu đây trong bình minh ngày mới: “Môi hồng thơm cả ban mai/ Tóc mây phủ nẻo đất đai chưa chồng”. Còn đây là bóng ngày của nhớ thương ký ức “Cuộc đời”: “Ta trót để dấu giày in trên cỏ/ Như bức thư xanh em chẳng đọc bao giờ/ Ký ức ấy tím một miền xứ sở/ Để nhớ thương ngơ ngác cháy theo mùa/ Những mỏng mảnh lại về trong rạn vỡ/ Nhắm mắt tìm những thực giữa đời mơ”. Miền ký ức của tình yêu đôi lứa vẫn xôn xao sóng sánh trong thơ: “Anh tự cháy đủ làm em sóng sánh/ Trao cho nhau những điều thần thánh/ Và mãi yêu em khi cả khuất xa rồi/”, “Muốn ngoảnh lại phía chân trời nhớ tiếc/ Ta không biết và cả em không biết/ Mùa bâng khuâng len lén vội trôi ngang”. Và trong cái miền sóng sánh ấy, nhiều khi “Giông tố lại là thí dụ cho tình yêu”. Bằng lối nói của cánh đồng, “Trái mùa” cũng trở nên thao thiết và bao dung, trong lỡ làng câu thơ vẫn nhân tình duyên dáng: “Em giờ hạt gạo trên sàng/ Còn tôi lượm chút rơm vàng cuối đê”, “Em đi vời vợi trăng sao/ Một tôi lẳng lặng rẽ vào mùa thu”.

Thơ Đình Hiển vừa sâu lắng suy tưởng vừa trữ tình trẻ trung. Tôi chợt nhớ câu nói của danh họa Picasso: “Người ta cần rất nhiều thời gian để trở nên trẻ”. Nhìn chung, thơ anh vẫn mang nhiều dấu ấn của truyền thống, trong một số tác phẩm có sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại. Tuy chưa nhiều, nhưng vẫn hiện lên những điểm nhìn mới, ngôn từ mới và cách xử lý mới với đề tài cũ… Hay nói cách khác, viết về cái gì không quan trọng bằng viết như thế nào. Không sa vào hình thức của trống rỗng, bông phèng, thơ anh vẫn tiềm ẩn nội lực của chữ. Ngay từ đầu thế kỷ XIX, văn hào Đức Goethe đã lưu ý các nhà thơ trẻ: “Các nhà thơ hiện đại pha khá nhiều nước lã vào mực của họ”.

Trong nhiều thể loại được sử dụng, lục bát chiếm tỉ lệ cao nhất. Cái điệu, cái tứ của ca dao cùng với sự vận dụng nhuần nhị thành ngữ, tục ngữ thấp thoáng trong 6/8: “Buổi chiều ngồi nhớ buổi trưa/ Nắng nôi bỏ chín, gió mưa bỏ mười”, “Ai làm cho lỡ mùa cau/ Để ai ngồi ghép những câu thơ buồn”… Là người say mê âm nhạc, không chỉ ca hát, anh còn sáng tác ca khúc. Vì thế trong các thể thơ được anh sử dụng để sáng tạo, vần điệu, tiết tấu luôn được coi trọng. Đặc biệt lục bát truyền thống, với nhịp chẵn phổ biến, nhịp của du dương trầm bổng, nhịp âm tính của văn minh lúa nước đã làm đậm đà thêm chất nhạc trong thơ anh. Thi liệu của lục bát Đình Hiển vừa truyền thống vừa hiện đại. Bên cạnh không gian, thời gian xưa trong hoài niệm, là không gian và thời gian gắn liền với những cảm xúc nghĩ suy của con người, cuộc sống hôm nay. Dường như tính trữ tình trong thơ và sự ảnh hưởng từ lục bát truyền thống, cũng là do tâm hồn anh vẫn thấm đẫm cảm xúc đồng quê, nơi mảnh đất chôn nhau cắt rốn – Làng Mọc thân thương, nơi những năm tháng tuổi trẻ anh sống trong hơi thở, trong không gian chân quê “Ngái mùi rơm rạ, thẫm màu thôn hương”. Với anh, thơ đã trở thành nơi lưu dấu tâm hồn của một “thi nhân Làng Mọc” hay suy tư nghĩ ngợi về con người, về thế sự và “thương nhớ đồng quê”.

Bên cạnh đó, trong lục bát Đình Hiển, người đọc còn nhận ra thấp thoáng sự làm mới thể loại này của anh. Đôi lúc chúng ta gặp những cặp 6/8 tung tẩy phảng phất lối nói của lục bát dân gian đương đại. Nó có chút bụi phong nhiêu phóng túng của đời sống thường nhật, nhưng vẫn ánh lên tình bạn trong vất vả mưu sinh: “Rượu suông uống với đàn bà/ Bùn non mấy kiếp mới là đầm hoang”, “Thương nhau từ thuở hàn vi/ Bây giờ Lưu Nguyễn chân đi tuềnh toàng/ Nhớ ngày xe tuyến đi hoang/ Hồn xiêu đầy gió thấy toàn nắng phơi”…

Tuy vậy, trong thơ hiện lên khá nhiều địa danh, những miền đất mà anh đã đến. Một số bài thơ như nhật ký và được viết bằng cảm tác. Phải chăng vì thế, thơ dễ sa vào tứ tán và đơn điệu.

Có ai đó đã từng nói “Viết là vượt”. Với người cầm bút, với nhà thơ, vượt qua chính mình là khó nhất. Nhưng trước hết, phải là mình đã. Trong “Tiếng mùa thu” của cuộc đời, nhà thơ đắm đuối mà khiêm nhường: “Dẫu đi mê mải vẫn chưa tới mình”. Đọc 3 tập thơ của anh, tôi lại nghĩ khác, anh đã đến được mình, anh đã nói bằng ngôn ngữ của chính mình. Nói như nhà thơ Trúc Thông “Chầm chậm tới mình”. Có lẽ, trong những phẩm chất cần có trong thơ, có hai điều không thể thiếu, đó là cái điệu tâm hồn và giọng nói. Cả hai phẩm chất ấy đã hiện lên, đã khẳng định một bản sắc riêng của thơ Nguyễn Đình Hiển.

Giữa hư và thực, thơ Nguyễn Đình Hiển như những giấc sen trong sương khói. Đó là những vần thơ trữ tình suy tưởng và thao thức, những vần thơ của thời gian và say đắm. Nó vượt qua tuổi tác, vượt qua tục lụy, kiêu hãnh xanh trong mà đằm thắm và tràn đầy sự sống: “Em cười như thể ngày xưa/ Anh hồn nhiên kiểu như vừa đôi mươi/ Lờ đi sóng gió đầy vơi/ Cứ yêu theo cách đất trời yêu nhau”.

Khương Trung, 01/12/2021

Lê Anh Phong

Nguồn tin: HNV