Tinh hoa văn hóa Câu đối chùa Hà Nội

Thứ năm - 12/05/2022 19:01

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Văn Hậu

Lịch sử Thăng Long Hà Nội có trên 1010 năm bởi cảnh thiên tạo, nhân tạo. Một kho tàng di sản phi vật thể quý giá trong lễ hội, truyền thuyết, cổ tích, ca dao, phong tục tập quán. Và đặc biệt hiện hữu trong câu đối ở chùa, nơi vườn cảnh Tam quan tháp mộ, nhà Tam bảo, nhà Mẫu… Nếu coi Thơ Đường (Trung Hoa) Thơ Lý, Trần (Việt Nam) là bông hoa thì câu đối là hương thơm tỏa ra từ bông hoa đó. Phật giáo Việt Nam có thể cội nguồn từ truyền thuyết sư Ấn Độ thọ giáo cho vợ chồng Chử Đồng tử ở núi Quỳnh Viên phát triển nhất là thời kỳ Sĩ Nhiếp (TK II) mở trường ở chùa dạy chữ Hán. Sư Ti Ni Đa Lưu Chi về tu ở chùa Dâu (Thuận Thành). Sau này đến thế kỷ XIII ở Thăng Long và Yên Tử có Thiên phái Trúc Lâm do Phật Hoàng Trần Nhân Tông (1279-1293). Câu đối vùng nội thành Hà Nội ghi ngôi chùa gắn với sự tích dân tộc và quốc tế. Thiền sư, tổ nghề múa phái Từ Đạo Hạnh (1072-1116), Phật mãu Nguyên Phi Ỷ Lan (1044-1117) Huệ Quang Thiền Sư, Vua Lý Huệ Tông (1291-1224) và Di sản Chùa Trấn quốc, xưa là chùa Khai quốc, nơi bà Ỷ Lan đến mở pháp hội năm 1096, có đâu đối:

- Trải bao phen gió Á mưa Âu, trơ đá vững đồng, chót vót cột trời chùa Trấn Quốc

Riêng một thú Hoa Đàm Đuốc tuệ, sáng chuông chiều trống

Thênh thang cửa Phật cảnh Tây Hồ

Nơi đây ngày 24/3/1959 (16/2 Kỷ Hợi) Tổng Thống Ấn Độ PARASAT tặng Bác Hồ cây Bồ Đề ở chùa Quán Sứ sau về trồng ở vườn chùa Trấn Quốc.

- Phật Hoàng Điều Ngự, xây dựng cực lạc giữa trời Nam

TI NI ĐA LƯU CHI quảng bá Thiền Tông trên đất Việt!

Chùa Quán Sứ (Quận Hoàn Kiếm)

- Nghĩa lớn báo thù Tô Lịch chảy xuôi dòng nước biếc

Mưu thần kỳ diệu Sài Sơn lưu mãi đá rêu xanh

Chùa Láng (Quận Đống Đa)

- Vua Lý ngự giá về chùa, bút xưa từng ghi chép Thợ Bắc Nam xây dựng lên, đến nay tô đẹp trùng tu. Chùa Thánh Chúa (Quận Cầu Giấy).

- Sông suối đổ về, tám cõi mở mang mây bay tỏa

Bảo Sơn chầu phục, Tháp đài sáng chiếu gió thông reo.

Chùa Vạn Phúc (quận Ba Đình).

- Cửa động không dự trầu, núi sông lưu từng vật

Trong xanh hóa Phật Thánh, cõi trời gió mây bay

Chùa Bộc (Quận Đống Đa)

Xin dẫn vài câu đối:

Ở vùng ngoại thành Hà Nội xứ giáp Kinh Bắc có chùa Keo thờ Phật Man Nương (năm 215), xứ Sơn Nam có chùa thờ Phật Quan Âm Diệu Thiện. Xứ Đoài có chùa thờ Từ Đạo Hạnh cùng Nguyễn Minh Không (1066-1141) và Giác Hải (1023-1138). Rồi chùa thờ Thiền Sư thời Trần Nguyễn Bình An, chùa thờ thiền sư Lý Thầm, Hồ Thuận Nương, cô ruột của Hồ Quý Ly. Anh hùng áo vài Tây Sơn Nguyễn Huệ (1786-1792) có tượng ở chùa.

Xin dẫn câu đối:

- Tạo hóa khéo đặt bầy, ở đây nhũ đá thông reo

Thắng cảnh mãi truyền Sử Việt.

Dân gian làng ngưỡng mộ, đá nui Hinh Hồng hương tỏa

Kỳ quan cao thấp áng thơ xưa

Chùa Bảo Đài (Hương Sơn) huyện Mỹ Đức.

- Chùa Báo Ân Kinh Bắc thờ Trời Phật Thánh

Lưu tiếng ngàn xưa cổ kính.

Danh Giao Châu đất Phật có Vua Chúa Thần

Hội tụ lan tỏa mây xanh.

Chùa keo huyện Gia Lâm.

- Là Tiên là Phật là Quốc Vương

Sống thác ba đài càn tích lạ

Có Hồ có Động có Chợ Trời

Nước non đẹp mãi dải kỳ quan

Chùa Thầy (Huyện Quốc Oai).

- Bắc Quốc Chí kim kinh sấm sét

Nam Phương tự cổ vẫn mây lành

Chùa Trăm Gian (huyện Chương Mỹ)

- Giúp nước tu hành, tám đài dâng vua Triều Lý

Đắc đạo hóa Phật, ngàn năm đất rạng đài sen

Chùa Bảo Tháp (Huyện Thanh Trì)…

Dân ta có câu “Đất Vua chùa làng phong cảnh Bụt”. Có thể người dân chưa hiểu bằng các vị sư, ni, biết đến triết lý đạo Phật về “Tứ Diệu Đế”, “Bát “Chính Đạo”, tiến trình của “Giác, Định, Tuệ”…nhưng Phật Thích ca là ông Bụt cứu nhân độ thế, mình làm việc thiện cứu người là phúc đẳng hà sa. Văn hóa Việt “hóa Phật hơn Phật hóa” khi coi MAN NƯƠNG, Ỷ LAN, DIỆU THIỆN là Bồ Tát, là PHẬT MẪU. Xin kết thúc bài bằng câu đối của cố HT Đức Pháp chú Thích Đức Nhuận năm 1973 đến Quốc Vương Campuchia XIHANUC đi lễ chùa Quán Sứ.

- Tâm Phật cũng là Tâm chúng sinh, chỉ khác sáng suốt – vận dụng

Truyền bá Giá pháp không tách thế gian, nhớ điều sắc sắc – không không.

Văn Hậu

Hội VNDG Hà Nội