Vùng phấn bay - thơ Phi Tuyết Ba và lời bình

VÙNG PHẤN BAY

                                                                                 Phi Tuyết Ba 
 

Hình như... thầy chẳng khác xưa
Ba lăm năm trước... thầy đưa qua đò

Dòng sông kiến thức sóng xô
Mỏng manh trang vở học trò trắng tinh
Em cầm cây bút đời mình
Thầy cầm phấn trắng chắp tình quê hương

Đất trời trang trải mấy phương
Nắng, mưa, sương, gió... biết thương đời thầy
Sông bao nhiêu nước... sông gầy
Cánh đồng gieo chữ... đợi ngày hoa non

Bao nhiêu viên phấn đã mòn
Bao nhiêu giáo án chẳng còn trẻ trung
Nước trôi về nẻo vô cùng
Thương thầy ở lại một vùng phấn bay.
Trang trời xanh thẳm hôm nay
Phấn xưa đã kết thành mây trắng đầu
Sông đời bất chợt nông, sâu
Nhớ thầy em bắc chiếc cầu chữ Tâm.

 Lời bình của Nguyễn Thị Thiện      

      Trong thẳm sâu  ký ức mỗi người, thầy cô - mái trường là những kỷ niệm sáng trong, tươi đẹp lung linh. Những hình ảnh ấy là nguồn cảm hứng lắng đọng  đã đi vào thơ ca của nhiều tác giả. Trong số đó, tôi đặc biệt ấn tượng với bài ”Vùng phấn bay” của nhà giáo - nhà thơ Phi Tuyết Ba (1946 - Quảng Bình), hội viên Hội nhà văn Việt Nam. Qua những dòng cảm xúc tâm tình với bạn đọc nhân một lần về thăm thầy giáo cũ, nhà thơ đã làm sống dậy hình tượng người thầy yêu nghề, tận tụy hết lòng vì học sinh, khơi gợi nhiều cảm xúc thân thương về tình thầy trò với lòng biết ơn chân thành.

Mở đầu bằng hai câu thơ tách riêng một khổ, tác giả đưa người đọc đến với những  cảm xúc tha thiết khi học trò cũ đến thăm thầy. Phần thơ dùng liên tiếp những dấu chấm lửng vì nỗi xúc động nghẹn ngào bởi sau 35 năm xa, bận rộn công việc và sinh kế mãi nay trò mới được gặp lại người thầy giáo cũ: “Hình như... thầy chẳng khác xưa / Ba lăm năm trước... thầy đưa qua đò”. Hình ảnh “con đò” rất quen thuộc với mọi người được dùng để  nói về nghề dạy học. Thầy cô là người “chở đò” trên dòng sông tri thức, đưa học trò hết chuyến này sang chuyến khác qua từng năm học – từng bến đỗ tri thức - gợi bao tình cảm mến thương, gần gũi. Xa thầy giáo cũ nhiều năm nhưng vốn là người trân quý, kính trọng thầy nên chủ thể trữ tình - học trò cũ - nhận thấy hình như thầy chẳng khác xưa, đó là điều vô lý bởi có mấy ai chiến thắng nổi quy luật hủy hoại của thời gian “ba lăm năm”, nhưng đó lại là sự cảm nhận rất thật trong cảm xúc yêu quý thầy.  

Phần thơ tiếp là một trường liên tưởng với nhiều hình ảnh gần gũi.  Mỗi hình ảnh, vật dụng đều gắn bó với nghề làm thầy: viên phấn, trang vở, cây bút, giáo án... Bên cạnh đó, còn cả những hình ảnh ẩn dụ giàu mỹ cảm khác nữa: dòng sông kiến thức, nắng mưa sương gió, cánh đồng gieo chữ... Tất cả những hình ảnh đăng đối, gợi cảm đó làm sống dậy một vùng ký ức nhớ thương tuổi học trò. Những kỷ niệm ấy như những vòng sóng tâm tình lan tỏa, khơi gợi nhiều tình cảm thân thương vô cùng. Nhà thơ có sáng tạo độc đáo khi sử dụng hình ảnh ”Vùng phấn bay” để nói về nghề dạy học của người thầy. Viên phấn trắng cùng với bảng đen luôn gắn bó với công việc của thầy trong quá trình truyền giảng tri thức cho các thế hệ học trò giờ đây tạo nên một vùng không gian nghệ thuật đặc biệt. Cách nói ấy chứng tỏ sự thấu hiểu sâu sắc lao động  của nghề dạy học, tạo nhiều ám ảnh với người đọc. Cuộc sống áo cơm thường nhật, đồng lương eo hẹp thời bao cấp gian khó và sinh hoạt thanh đạm của những ai làm nghề thầy khiến học trò cũ thương thầy giáo đến thắt lòng: “Đất trời trang trải mấy phương / Nắng, mưa, sương, gió... biết thương đời thầy / Sông bao nhiêu nước… sông gầy/ Cánh đồng gieo chữ... đợi ngày hoa non/ Bao nhiêu viên phấn đã mòn/ Bao nhiêu giáo án chẳng còn trẻ trung”. Tác giả dùng thể thơ lục bát truyền thống, âm hưởng nhịp nhàng, êm dịu, như lời tâm tình tha thiết tự đáy lòng của học trò đối với người thầy kính yêu. Thành công nổi bật trong bài là tác giả dùng nghệ thuật nhân hóa khiến những vật vô tri như viên phấn, trang giáo án bỗng trở nên như có hồn. Mặt khác, nhà thơ lựa chọn được hình ảnh gần gũi, ngôn ngữ dung dị, hàm súc khiến ý thơ giàu sức liên tưởng. Người đọc thấy ẩn sau lớp câu chữ của bài là nhân cách đáng kính trọng của người thầy: niềm say mê, tâm huyết với nghề, tình yêu thương và thái độ quan tâm chăm lo học sinh như con. Thầy đã mấy chục năm dạy học, ai có thể đếm được bao nhiêu viên phấn thầy đã viết? Công lao và sự vất vả của người thầy đâu phải ai cũng hiểu hết được? Hình ảnh bụi phấn rơi rơi mỗi ngày khi thầy viết bảng như là sự chắt chiu từng hạt phù sa để bồi đắp cho”cánh đồng” tri thức của học trò ngày một giàu có, màu mỡ phì nhiêu. Và các thế hệ học trò dần lớn lên như những cây đời đủ cành xanh lá, kết hoa thơm trái ngọt dâng đời. Hình ảnh người thầy đọng lại trong tâm trí học trò qua những câu thơ sau thật ấn tượng và giàu cảm xúc: “Trang trời xanh thẳm hôm nay/ Phấn xưa đã kết thành mây trắng đầu”. Sự vất vả, hy sinh thầm lặng ở người thầy đọng lại ở mái tóc thành mây trắng đầu, một sự liên tưởng và so sánh thật đẹp đã nâng tầm người thầy vừa bình dị, vừa thanh cao.

Bài thơ kết lại ở cặp câu “Sông đời bất chợt nông sâu/ Nhớ thầy em bắc chiếc cầu chữ Tâm”. Nói đến chữ “Tâm” là nói đến trái tim, nói đến tình cảm, lòng nhân ái, đức độ, bao dung, là nhân cách chính trực của con người. Điều mà mỗi học trò luôn phải phấn đấu, tu dưỡng rèn luyện thường xuyên mới có thể đạt tới được. Nghề dạy học quả đúng như nhà sư phạm Comenxki từng nói: ”Dưới ánh sáng mặt trời không nghề nào cao quý bằng nghề dạy học, trong muôn vàn tấm gương, không tấm gương nào gần gũi, thuyết phục cho bằng tấm gương cha mẹ và thầy cô giáo”. Tôi cũng rất tâm đắc với một câu nói của một danh nhân khác trong cuốn sách Quà tặng cuộc sống: “Chúng ta bày tỏ lòng kính trọng đối với người thầy lỗi lạc. Song chúng ta bày tỏ lòng biết ơn vô hạn đối với những người thầy đã sưởi ấm lòng ta”. Tấm lòng bao dung nhân hậu, đức độ cao đẹp của người thầy giáo trong bài thơ của Phi Tuyết Ba chính là tấm gương sáng thân thương  để chị và bao học trò khác noi theo.

          Sở dĩ bài thơ dễ đi lòng người bởi đã gợi lên một không gian nghệ thuật rất giàu xúc cảm của tình thầy trò. Tên của bài thơ đã được chọn làm nhan  đề chung cho tập thơ chọn lọc viết về thầy cô và nhà trường của nhiều tác giả, NXB Giáo dục ấn hành năm 2010.

 Bài thơ “Vùng phấn bay” của Phi Tuyết Ba giàu giá trị thẩm mỹ và nhân văn, thêm một lần nữa đánh thức những ai đó chưa ghi nhớ công ơn thầy cô hãy nên suy nghĩ lại. Những ai yêu quý, tôn trọng nghề giáo sẽ càng thấm thía hơn truyền thống tôn sư trọng đạo của cha ông.  Thi phẩm tuy đã khép lại nhưng tình cảm thầy trò và những suy tưởng về đạo lý ân nghĩa ở đời như những vòng sóng tâm tình còn lan tỏa mãi./.

N.T.T